تعمیر و عیب یابی انکوباتور
(رحم مصنوعی)
مقدمه
برای مراقبت از نوزادان نارس (نوزادانی که زودتر از موعد مقرر بدنیا می آیند) لازم است آنها را در محیطی با دمای مناسب وکنترل شده نگهداری کنند زیرا آنها خود قادر به تنظیم دمای بدنشان نیستند. همچنین تامین اکسیژن مورد نیاز از این جهت که شش های آنها قادر به تامین اکسیژن کافی نمی باشد بسیار مهم است. می توان به نوزادان کوچک، مقدار کمی غذا برای رشدشان برسانیم. هدف این است که آنها همه انرژی شان را به جای نگه داشتن دمای بدنشان، صرف رشدشان کنند. بنابراین با استفاده از انکوباتور می توان به رشد نوزادان کمک کرد. نوزاد کامل بطور طبیعی، تا حد زیادی قادر به تنظیم دمای بدن است. نوزادان نارس دارای پوست نازکتری هستند که این باعث می شود رگ های خونی سطحی به سرعت حرارت را به محیط انتقال دهند و تقریبا هیچ چربی زیر پوست به عنوان عایق گرمایی برای بدن وجود ندارد. پایین آمدن دما بدن نوزاد به مدت طولانی پیامدهایی همچون کمبود اکسیژن،تخلیه سریع ذخایر گلیکوژنی را در پی داشته باشد.
یک انکوباتور نوزاد عمدتا برای ثابت نگه داشتن دمای ۳۷ درجه سانتی گراد درون بدن نوزاد بکار می رود. همچنین اکثر انکوباتورها هوا را مرطوب نموده و می توانند مقداری اکسیژن به آن اضافه کنند.
دمای درونی بدن انسان باید در ۳۷ درجه سانتیگراد نگه داشته شود. هنگامی که این دما خیلی زیاد یا خیلی کم می شود، ممکن است اعضای بدن آسیب دیده و بیمار شوند یا حتی مرگ اتفاق بیفتد. نوزادان نارس، سیستم عصبی تکامل نیافته داشته و همچنین به علت کمبود انرژی قادر به تنظیم دمای درونی بدنشان نخواهند بود. بنابراین نیاز است تا از دمای بدنشان محافظت شود.
انواع دستگاه های انکوباتور:
انکوباتور دو نوع است . یک نوع آن قابل حمل و نقل(پرتابل) و دیگری انکوباتور ثابت وجود دارد.
انکوباتور های پرتابل
در حین انتقال نوزاد از یک بخش به بخش دیگر در بیمارستان و یا انتقال نوزاد بین دو بیمارستان از این انکوباتور ها استفاده می شود. این انکوباتورها معمولا کوچکتر و سبکتر از نوع ساکن ان می باشند که برای نقل و انتقال درون بیمارستان و یا حمل بوسیله هواپیما بکار گرفته می شوند. نیز کمک رسانی به نوزاد را در آمبولانس راحت می کند. این انکوباتورها با محدوده وسیعی از ولتاژ کار می کنند(۲۴و۱۲ ولت دی سی و ۱۲ ولت AC) بسیاری از آنها منابع تغذیه کمکی را نیز با خود حمل می کنند که انکوباتور را برای مدت کوتاه یا در صورت قطع منبع تغذیه اصلی تغذیه میکند.
نحوه کار دستگاه
تشکی که نوزاد در آن خوابانده می شود بطور کامل بایک سایبان پلاستیکی شفاف از اطراف پوشانده می شود. در واقع انکوباتور یک محفظه بسته با جداره های شفاف(جهت رؤیت نوزاد) است که در آن هوا با دمای کنترل شده از درون اتاقکی که نوزاد در آن قرار دارد عبور داده می شود تا هم شرایط طبیعی رحم مادر را برای وی فراهم کند و هم پزشک و پرستار بتواند براحتی به وی دسترسی داشته باشند. تا چند سال پیش فقط نوزادانی که زودتر از موعد بدنیا می آمدند در انکوباتور نگهداری می شدند اما امروزه پزشکان معتقدند که تمامی نوزادان بهتر است ۲ تا ۳ روز در انکوباتور قرار بگیرند تا در معرض هوای آزاد قرار نگرفته، کنترل شوند و در عین حال مراقبت های پزشکی براحتی بر روی آنان صورت گیرد.
اجزای دستگاه:
۱٫دمای درون انکوباتور توسط یک المنت گرمایی(هیتر) که در زیر تشک قرار دارد افزایش پیدا می کند. این هیتر ها مقاومتی هستند.
۲٫در نزدیک هیتر، موتوری برای چرخاندن فن تعبیه شده تا هوای تازه را از فیلتر(صافی) گرفته و آن را برای گرم نمودن هوا به پشت هیتر هدایت نماید. که در شکل زیر این فن دیده می شود.در انکوباتورهای جدید فنها مجهز به سنسور القایی(اثرهال) جهت تشخیص چرخش صحیح فن می باشند. در صورتیکه این سنسور حرکت فن را حس نکند دستگاه مانع گرم شدن فن شده و آلارم خرابی دستگاه فعال می شود.
گردش مداوم این فن، هوا را مکیده، وهوا پس از عبور از فیلتر و تصویه آن به داخل می کشد. فیلتر باید هرازگاهی بررسی شود و در صورت کثیف بودن تعویض شود..
۳٫همچنین تمامی انکوباتورها جدا از دماسنج هایی که دمای محفظه را نشان می دهند دارای سنسورهایی برای تشخیص دمای هوا بوده که موجب قطع و وصل ولتاژ هیتر و در نتیجه تنظیم دمای داخل انکوباتور در یک مقدار ثابت می گردد.
هوای مکیده شده پس از مخلوط شدن با هوای داخلی در اثر برخورد با المنت حرارتی گرم می شود(میزان گرما دهی المنت توسط اپراتور قابل تنظیم است). به دلیل مثبت بودن فشار داخل محفظه، از ورود ذرات خارجی به داخل جلوگیری می شود.
۴٫درصورت نیاز به رطوبت با فعال کردن قسمت مربوط به رطوبت محفظه و تنظیم آن به میزان دلخواه، رطوبت مناسب هوای داخل محفظه تامین می شود.
هوا از طریق شکاف های موجود در داخل فضای بالای تشک داخل انکوباتور جریان پیدا می کند و به چرخش در می آید. دمای هوای موجود به وسیله سنسورهای دمایی داخل دستگاه مانیتور شده و با فرمان کنترلی که به هیتر می رسد، تنظیم می گردد..
رطوبت با استفاده از یک حمام آب(رطوبت سازی پسیو) و یا با چکاندن آب بر روی یک المنت گرمایی(رطوبت سازی اکتیو) قابل افزایش است. از نوزاد توسط درب های ارتباطی مخصوص پرستاری می گردد.
سینی های انکوباتور:
۱٫تشک نوزاد که معمولا از جنس اسفنجی است.
۲٫سینی نوزاد که محل قرار گیری نوزاد است
۳٫سینی کشوئی که برای نگه داشتن سینی نوزادتعبیه شده و به صورت ریلی می باشد.
۴٫پایه های سینی ریلی (در صورت درست جا نخوردن پایه ها امکان دارد به نوزاد صدمه وارد شود.)
۵٫سینی که نوزاد را از محل گرم کننده جدا می کند.
واحدهای اندازه گیری در دستگاه
دما : درجه سانتیگراد
رطوبت نسبی : درصد %
غلظت اکسیژن : درصد %
مقادیر
دمای هوا : ۳۲ تا ۳۸ درجه سانتیگراد
دمای پوست نوزاد : ۳۴ تا ۳۶ درجه سانتیگراد
رطوبت نسبی : ۳۰ تا ۹۰ درصد
پارامترهای قابل کنترل در دستگاه انکوباتور
در انکوباتورها هم حرارت پوست بدن نوزاد و هم تنظیم درجه حرارت داخل محفظه می تواند کنترل شود. برای این منظور دو سنسور بکار گرفته می شود. یک سنسور که روی پوست بدن نوزاد قرار می گیرد که کنترل آن توسط میکروکنترلر و با گرفتن فیدبک مناسب و مقایسه با تنظیم انجام شده توسط کاربر(پزشک یا پرستار) صورت می گیرد. در انکوباتور هوایی که دمای آن کنترل شده است از درون اتاقک نوزاد عبور می کند. این اندازه گیری و تنظیم دما به کمک مدار پل انجام می شود.
ولتاژ خروجی پل(متناسب با اختلاف دمای ترمیستور ومقاومت تنظیم) تقویت می شود و به یک مقایسه کننده وارد می شود. اگر این ولتاژ از مقدار مشخصی(یک موج دندان اره ای) باشد دما افزایش می یابد.
در انکوباتورهای جدید چون حرارت بدن نوزاد باید دقیق تحت کنترل قرار می گیرد از سنسور روی پوست نوزاد استفاده می شود که بجای کنترل مستقیم درجه حرارت محفظه، حرارت نوزاد را کنترل می کند. در واقع زمانیکه نوزاد تب دارد، باید خنک شود و زمانیکه دچار ضعف و افت دمای شدید دارد باید گرم شود. با انتخاب یک کلید می توان به دلخواه یکی از دو قسمت کنترل دمای هوای محفظه یا کنترل دمای بدن درصورت مجهز بودن دستگاه به سیستم) Servo Control) البته سنسور بدن نوزاد اختیاری است ولی سنسور محفظه همیشه فعال است و هنگام روشن کردن دستگاه این قسمت به صورت پیش فرض فعال می باشد.
رطوبت دستگاه از ۳۰ تا ۹۰ درصد رطوبت نسبی قابل تنظیم است . قبل از فعال کردن کلید مربوط به کنترل رطوبت داخل محفظه، باید بطری آب تعبیه شده در پشت یا جدار دستگاه را از آب مقطر به مقدار لازم پر شود.
لازم به ذکر است برای جلوگیری از رسوب در لوله های دستگاه حتما از آب مقطر استفاده شود. معمولا برای کنترل رطوبت مدار فیدبک استفاده نمی شود و به شکل مدار باز این کار انجام می گیرد. زیرا پزشکان برای رطوبت تا ۵ درصد تلورانس را مجاز می دانند. به همین دلیل در بیشتر انکوباتور به دلیل گرانی سنسور رطوبت، این بخش را حذف کرده و کنترل به صورت مدار باز انجام می شود. در مدل های قدیمی برای تولید رطوبت، آب روی المنت تولید حرارت ریخته می شد و گاهی لازم است حرارت کمتری کمتری تولید شود. دراین مواقع چون المنت خنک می شد، دیگر امکان تولید رطوبت نبود. برای مستقل کردن سیستم تولید رطوبت از تولید حرارت، در مدل های جدید از دیگ بخار استفده شده است که آن با میکرو کنترلر کنترل می شود و می توان با استفاده از تنظیمات روی دستگاه، رطوبت را کنترل کرد.
۳-اکسیژن
اگر به افزایش اکسیژن درون محفظه احتیاج باشد، می توان از منبع اکسیژن خارجی استفاده شود. به این صورت که منبع اکسیژن به ترمینال ورودی اکسیژن وصل می گردد و میزان اکسیژن ورودی توسط کاربر تنظیم می شود. فن انکوباتور هم هوای تازه را از بیرون به داخل می کشد. اما اگر لازم باشد اکسیژن با تراکم بالای ۲۱ درصد داشته باشد از مانومتر استفاده می شود. اگر فیلتر بیش از حد کثیف شده باشد و تعویض نشود،در تهویه هوای داخل دستگاه اختلال ایجاد می شود. هوا باید به مقدار کافی جابجا شود تا به علت بازدم نوزاد از افزایش CO2 جلوگیری شود.
در صورت استفاده از تجهیزات اکسیژن زا، باید از تجهیزات جانبی که تولید جرقه می کنند خودداری شود.(اکسیژن به احتراق کمک می کند)
آلارم ها:
اگر در انکوباتور نوزاد مشکلی پیش بیاید هشدارهای مختلفی پرستار یا پزشک را مطلع می سازد .
نگهداری دستگاه
تعویض فیلتر هوا : در زمان فعالیت دستگاه در هر دقیقه حداقل ۲۰ لیتر هوا از فیلتر عبور می کند. همان طور که قبلا هم گفته شد در صورت کدر و کثیف شدن فیلتر، تهویه هوای داخل محفظه دچار مشکل می شود. باتوجه به دستورالعمل شرکت سازنده، پس از گذشت مدت معینی این فیلتر باید تعویض شود.
۲-تعویض آب مخزن : به منظور پیشگیری از رشد میکرو ارگانیسم ها در مخزن آب، لازم است هر ۲۴ ساعت یکبار آب داخل مخزن عوض شود.
۳-نظافت و ضد عفونی کردن دستگاه : برای اینکه انکوباتور به راحتی تمیز شود بهتر است گوشه دار نباشد. برای ضد عفونی کردن دستگاه از ساولن رقیق ۱% یا هایژن رقیق می توان استفاده کرد.
۴-تست ایمنی نوزاد : برای اینکه عملکرد صحیح سنسورهای حرارتی بررسی شود روشی جهت تست آنها انجام می شود. این روش به این صورت است که داخل محفظه را با وسیله ای مانند سشوار گرم می شود تا دمای ان به ۳۸ درجه برسد. اگر به محض رسیدن دما به این مقداردستگاه خاموش شود سنسورها درست عمل کردند درغیر این صورت سیستم مشکل دارد.
ایراد های رایج و معمول دستگاه
–گرم نشدن دستگاه: معمولادر اثر از کار افتادن فن و یا سنسور آن دستگاه بطور اتوماتیک عملکرد المنت را قطع می نماید.دلیل دیگر می تواند خرابی خود المنت دستگاه باشد که بایستی تعویض گردد.
– خرابی مربوط به مدار و اتصالات الکتریکی : خراب شدن برد یکی از خرابی ها رایج در مدار دستگاه است مانند سوختگی قطعات که باید آن قطعات عوض شوند. بعضی از نقایص طراحی ممکن است باعث ایجاد آتش سوزی یا شوک الکتریک در سیستم شود.
–مشکل گرم شدن بیش از حد مجاز دستگاه : بیشتر آسیب ها و مرگ کودکانی که در انکوباتور اتفاق می افتد، در اختلال در گرم شدن بیش از اندازه محفظه که باعث عملکرد نادرست بدن کودک می شود. در صورت خرابی المنت باید تعویض شود.
– اختلال یا خرابی سنسورها : در صورتی که سنسور دما تماس درستی با پوست کودک نداشته باشد، دمای خوانده شده کمتر از دمای واقعی خواهد بود و در نتیجه گرمای بیشتری توسط دستگاه تولید شده که باعث ایجاد گرمای بیشتر از حد در محفظه و ایجاد مشکلات ناشی از آن می شود. از طرف دیگر، اتصال محکم سنسور نیز باعث ایجاد حساسیت و آسیب پوستی نوزاد می شود. در نتیجه لازم است که دمای کودک مرتب توسط کاربر چک شود. سنسور دمای محفظه نیز بایستی چک شود(به همان روشی که قبلا در مورد تست ایمنی نوزاد ذکر شد) در صورت لازم سنسور باید تعویض شود.
–خرابی فن : خراب شدن فن نیز باعث می شود گردش هوا متوقف شود. در صورت خرابی فن باید تعویض شود. مقدار زیاد اکسیژن باعث ایجاد مسمومیت، ایجاد بافت فیبری در پشت عدسی چشم که در بزرگسالان باعث جدا شدن شبکیه می شود، می گردد. بنابراین لازم می شود مقدار اکسیژن بطور مداوم کنترل شود.
–صدای زیاد فن:انکوباتور دستگاهی است که نویز صوتی نسبتا زیادی تولید می کند که باعث تاثیر منفی بر روی قدرت شنوایی می شود. شدت این نویز گاهی به ۹۰ تا ۱۰۰ دسی بل می رسد. این در حالی است که حداکثر شدت صوت برای تجهیزات پزشکی طبق استاندارد ۶۰ دسی بل مجاز می باشد.که البته این مشکل در دستگاههای امروزی کمتر به چشم می خورد . و در صورتیکه صدای دستگاه زیاد باشد می بایست فن ها سرویس، تعمیر و یا تعویض گردند.
–خصوصیات ظاهری : درهای دستگاه لازم است به گونه ای طراحی شود که حرکت نوزاد و دست و پا زدن او باعث باز شدن در نشود. در صورت باز شدن در، امکان افتادن نوزاد و آسیب جدی به او وجود دارد.
–شکستن دما سنج جیوه ای : در انکوباتورهای قدیمی از دماسنج جیوه ای استفاده می شد و هنوز هم در بعضی مراکز از این سیستم ها استفاده می شود. در هنگام تمیز کردن دستگاه، امکان ترک خوردن یا شکستن دما سنج وجود دارد. دراین صورت بخار جیوه وارد دستگاه می شود که سمی است و برای نوزاد خصوصا آنهایی که به مدت طولانی در انکوباتور قرار می گیرند، بسیار خطرناک است.
–ترک خوردن و یا شکسته شدن قاب دستگاه : ممکن است قاب شفاف آن دچار ترک خوردگی یا شکست شود که در این صورت با چسب آکواریوم قابل تعمیر است. در صورت نشتی و آبریزی داخل محفظه در مسیر آب که برای ایجاد رطوبت است، ایجاد شود این خرابی نیز با چسب آکواریوم قابل ترمیم می باشد.
–خرابی های مکانیکی : برخی از انکوباتورها ارتفاعشان قابل تنظیم با قد اپراتور می باشد. این سیستم مکانیکی نیز ممکن است دچار خرابی و گرفتگی داشته باشد. با بررسی های لازم عیب های آن باید برطرف شود تا از خطرات احتمالی مانند سقوط محفظه جلگیری شود.