ساکشن چیست؟
دستگاه ساکشن (Suction) یا وکیوم پمپ (Vacuum Pump) دستگاهی است که توسط پمپ مکش و با ایجاد خلاء ، باعث بوجود آمدن فشار منفی می شود و هوا و مایعات را به دورن میکشد.این وسیله با آسپیراسیون ترشحات از داخل بینی و حلق باعث باز شدن راه های تنفسی می شود این دستگاه همچنین برای خارج کردن ترشحات و خونابه ها حاصل شده در حین عمل جراحی از داخل شکم ویا در ناژ آبسه بیماران ونیز هرجا که حجم مایعات خارج شده از بدن بیمار بالا باشد(جهت دید بهتر جراح)کاربرد دارد. به همین دلیل این وسیله از آلوده ترین تجهیزات مورد استفاده در مراکز درمانی است.
دستگاه ساکشن می تواند به طور متحرک و یا ثابت به سقف یا دیوار اطاق عمل نصب شود .این دستگاه یکی از وسایل ضروری اتاق عمل بوده و در هر اتاق عمل حداقل باید ۲ منبع ساکشن ، یکی برای متخصص بیهوشی و دیگری برای عمل جراحی وجود داشته باشد. ترکیب جاری دو یا چند منبع ساکشن برای استفاده توسط دو تیم جراحی مناسب است. در مورد نوع اخیر دستگاه ساکشن عبارت از یک پمپ مرکزی خواهد بودکه ازطریق لوله هایی به اطاق های مختلف راه دارد این دستگاه لازم است که علاوه بر اتاق عمل در اتاق بیهوشی ، اتاق بهبودی ، بخش مراقبت های ویژه و سایر بخش ها نیز وجود داشته باشد.
تکنیک های مختلفی برای انجام عمل ساکشن وجود دارد ، از جمله عمل جاروب کردن هوا (سیستم مکانیکی) ، یونیزه کردن (سیستم الکترومغناطیسی) ، استفاده از لیزر و … . ساکشنهای مختلف با توجه به تکنولوژی متفاوت و بسته به نوع کارآیی در جهان تولید می شود. یکی از انواع ساکشنها ، ساکشنهای پزشکی است.
از آنجایی که عمل جراحی مختلف به قدرت مکندگی متفاوتی نیاز دارند برای مثال در عمل جراحی مغز به قدرت مکندگی کمتری نیاز دارد بنابراین در روی دستگاه های ساکشن دریچه ای تعبیه شده است که با باز و بسته کردن آن می توان میزان مکندگی این دستگاه ها را کم و زیاد نمود.
در یکی از دو محفظه جمع آوری ساکشن(محفظه ای که به مکش موتور نزدیکتر است)، یک چوب پنبه مانند وجود دارد . این برای اینست که به محض بالا آمدن محتویات محفظه، درب ورودی محفظه بسته شود تا محتویات به موتور نرسد و موجب خرابی موتور نشود. در شکل زیر این قسمت مشخص شده است.
مقدار فشار مورد نیاز برای مکش در ساکشن های مختلف بر حسب نوعشان متفاوت است اما به طور معمول برای ساکشن هایی با موتور الکتریکی حدود ۷۰۰- میلیمتر جیوه می باشد .
انواع ساکشن
۱- نوع ثابت یا سانترال: در دو نوع دارای مخزن یکبار مصرف و مخزن چند بار مصرف
۲- پرتابل (قابل جابجایی): لوله های رابط و کاتترها و مخزن آن یکبار مصرفند.
اجزاء تشکیل دهنده دستگاه
– موتور الکتریکی : به حرکت در آوردن پمپ وکیومی
– مولد فشار منفی
– مخزن جمع آوری مایعات
– فیلترهای تصفیه
– مانومتر
– اتصالات انتقال دهنده مایعات و فشار منفی : لوله های لاستیکی دستگاه ساکشن اطاق عمل باید از جنس ضد جرقه باشند.
قسمت های مختلف ساکشن پرتابل
– موتور
– گیج وکیوم (نمایش میزان فشار دستگاه) و پمپ وکیوم
– شیشه های ساکشن (مخازن) و لوله های رابط
– پیچ های تنظیم کننده ساکشن (تنظیم میزان مکش)
موارد استفاده از ساکشن
– برداشتن سریع محلول های شستشو از ناحیه زخم
– خالی کردن حفرات آبسه
– گرفتن تومور در طول برداشتن آن
– تمیز و خشک نگه داشتن زخم برای مشخص شدن محل خونریزی
– مکیدن بافت های نکروتیک و صدمه دیده مغزی یا تومورهای نرم مغزی
– تخلیه کردن مایع مغزی نخاعی از بطن یا فضای زیر سخت شامه
– کمپرس کردن رگ خونریزی دهنده
– انتقال جرقه الکتروکوتر به ناحیه خونریزی و کشیدن دودهای حاصل از کوتریزاسیون
تقسیم بندی ساکشنهای پزشکی از نظر میزان خلاء نسبی (فشار منفی)
– خلاء بالا ((P>60Kpa (High Vacuum): استفاده دربخش های متفاوت مراکز درمانی وابسته
– خلاء متوسط (P>20kpa): استفاده در مطب های پزشکی
– خلاء پایین(۲۰>P)
سر ساکشن Suction Tip(: دارای یک سوپاپ انگشتی برای کنترل قدرت مکش و با بلندی ۶یا ۸ اینچ)
سر ساکشن را به لوله های استریلی که یکبار مصرف هستند وصل می کنند ؛ آنگاه دستگاه ساکشن را روشن می کنند تا خون و مایعات ساکشن شوند. می توان بر اساس محل جراحی و سلیقه جراح از سر ساکشن های مختلفی استفاده نمود.
انواع سر ساکشن
Adson : برای تخلیه کردن محل جراحی از خون و مایعات و جلوگیری از تجمع آنها در جراحی های کرانیوتومی
Frazier : برای جمع آوری مقادیر کم مایعات تجمع یافته مورد استفاده قرار می گیرد ، مانند جراحی های پلاستیک یا جراحی های عروق محیطی. در انواع مستقیم یا دارای انحنا ، کوتاه یا بلند و فلزی یا یکبار مصرف موجودند.
Poole : برای جمع آوری آسیت یا مایعات شستشو دهنده از داخل حفره شکم یا قفسه سینه مورد استفاده قرار می گیرد. در انواع مستقیم یا دارای انحنا ، فلزی یا یکبار مصرف موجودند.
Yankauer : برای مکش مایعات در جراحیهای دهانی ، شکمی و قفسه سینه مورد استفاده قرار می گیرد. در انواع فلزی یا یکبار مصرف ، با سوپاپ یا بدون سوپاپ کنترل مکش و در سایزهای اطفال و بزرگسالان موجود است.
مزایا و معایب دستگاههای ساکشن مختلف
– ساکشن دوار روغنی: به دلیل ایجاد بخارات روغنی در فضای بیمارستان از نظر پزشکی منسوخ اعلام شده است ولی قدرت موتور بالایی دارد.
– ساکشن دیافراگمی (نوسانی): در چرخه تولید هستند اما به دلیل سرعت و ظرفیت مکش پایین در عملهای جراحی حساس و سنگین به کار نمیرود.
– ساکشنهای سیلندر و پیستونی: در دو نوع دور بالا و پایین تولید می شود که بهترین و مدرنترین نوع ساکشنهای تولیدی کشورهای پیشرفته هستند و معروف به ساکشنهای خشک است.
نکات مهم برای انجام ساکشن
۱- بهکار بردن روش استریل
۲- اندازه سایز کاتتر که کمتر از نصف ETT را اشغال کند (بسته به نوع ترشحات بیمار و بر اساس تشخیص پرستار) می توان از کاتتر سایز بزرگ برای خارج کردن ترشحات غلیظ استفاده کرد.
۳-هر بار ساکشن نباید بیش از ۱۵ ثانیه بطول بیانجامد و درصورت نیاز به ساکشن مجدد ، فاصله هربار ساکشن کردن مابین ۳۰- ۲۰ ثانیه باشد.
۴- در مجموع کل مدت ساکشن کردن کمتر از ۵ دقیقه نشود.
۵- قبل از انجام ساکشن حتماً باید فشار ساکشن را تنظیم کرد.
۶-بایستی قبل از شروع عمل جراحی دستگاه ساکشن را به برق وصل کرد وبا کشیدن مقداری محلول به داخل آن از کار کردن صحیح این دستگاه اطمینان حاصل نمود.
۷- میزان N/S موردنیاز هر دوره ساکشن: بزرگسالان cc ۳-۵ ، کودکان و نوجوانان ۱-۳ cc ، نوزادان کمتر یا مساوی cc 0/5 .
۸- شستشوی کامل درب شیشه ای دستگاه و لوله های متصل به آن با محلول ضد عفونی پس از خاتمه کار با دستگاه : پس از پایان عمل جراحی پرستار باید ظرف شیشه ای دستگاه مکنده را تمیز کند همچنین پرستار باید هنگام نظافت دستگاه حتما لوله های مکنده آن را با کشیدن مقداری آب و محلول ضدعفونی به داخل آن ها تمیز و ضد عفونی نماید که به این ترتیب دستگاه مکنده برای استفاده در طول عمل جراحی بعدی استفاده می گردد.
۹-لوله دستگاه باید در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد پیچ نخورده باشد سوراخی نداشته باشد و مسیر داخلی آن کاملا تمیز و فاقد گرفتگی باشد.
۱۰-جنس لوله این دستگاه باید از نوع ضد جرقه ( آنتی استاتیک) بوده و از موادی درست شده باشد که بر روی هم تا نشده و پس از مدتی کار کردن ایجاد گرفتگی ننماید.
۱۱-پدال دستگاه باید حین عمل به طرف پای جراح قرار گرفته باشد و پس از ضدعفونی شدن محل عمل جراحی و پوشیده شدن آن با حوله های استریل پرستار سیار باید سر دیگر لوله استریل مربوط به دستگاه مکنده را توسط پرستاراسکراب در بیرون از حوزه عمل قرار داده شده است به دستگاه مزبور وصل نماید
۱۲-ظرف شیشه ای این دستگاه را باید در هنگامی که حجم ترشحات جمع شده در داخل آن به میزان علامت گذاری شده رسید خالی کرد.
۱۳-پس از خاتمه استفاده از دستگاه ساکشن لازم است که درب ظرف شیشه ای این دستگاه و لوله های متصل به آن را به طور کامل و با استفاده از محلول ضدعفونی کننده شستشو داد.
عیوب و تعمیر دستگاه
۱ – ساکشن روشن می شود ولی موتور بکار نمی افتد. این ایراد معمولا در ساکشن های صاایران و یا Medela بوجود می آید و علتش مرطوب شدن سنسور رطوبت دستگاه می باشد. (کار این سنسور قطع مکش دستگاه جهت جلوگیری از ورود ترشحات به داخل سیلندرها می باشد) می بایست دستگاه را باز نموده سنسور آن را خشک نمایید (باسشوار یا دستمال) سنسور از دو عدد سیستم تشکیل شده است که با رسیدن رطوبت، مقاومت بین دو سیم کاهش می یابد.
۲- دستگاه روشن نمی شود:
-از سالم بودن پریز و برق دار بودن آن اطمینان حاصل شود.
-کلید دستگاه بررسی شود.
– دستگاه های الکتریکی عموما برای جلوگیری از صــدمــات احـتـمـالـی در ورودی خـود یـک فیـوز دارند. از سالم بودن این فیوز اطمینان حاصل شود .
۳-دستگاه مکش مناسبی ندارد:
-درب مخازن جمع آوری مایعات را بررسی کنید. (این درپوش ها گاهی در جای خود محکم نمی شوند و با ایجاد نشتی مانع از ایجاد فشار منفی مناسب در مخزن و مکش مناسب می شود) .
-همچنین ممکن است محل اتصال لوله های رابط به در پوش ساکشن شکسته باشد. لذا اتصالات چک شود.
-سطح روغن (در ساکشن های روغنی) بررسی شود و در صورت پایین آمدن، جایگزین شود.
-اتصالات ساکشن کنترل شود و از سالم بودن آن ها اطمینان حاصل شود.
۴- صدای ساکشن زیاد و غیر عادی است که در این صورت حتماً موتور ساکشن نیاز به سرویس دارد.
۵ – ممکن است ساکشن روشن شود و صدای موتور نیز بگوش برسد ولی هیچ مکشی وجود نداشته باشد . در این موقع تسمه اتصال دهنده موتور به پمپ وکیوم (در ساکشن هایی مانند صاایران و مدلا) پاره یا از جای خود خارج شده است.
۶ – صدای سوت بیش از حد دستگاه بگوش برسد ولی کارکرد دستگاه صحیح می باشد. این ایراد مربوط به کثیفی سوپاپ های پلاستیکی پمپ وکیوم بوده و در مدل های سیلندر و پیستونی اتفاق می افتد و می بایست پمپ باز شده و سوپاپ ها توسط پنبه و الکل تمیز گردد.
۷ – پس از تعمیر وجایگزاری نوار تسمه دستگاه (در مدل هایی که تسمه دار هستند) در عین کارکرد صحیح مکش مناسب ندار. این ایراد در ساکشن های صاایران و Medela بوجود می آید و به دلیل تنظیم نبودن زاویه دو پیستون نسبت به یکدیگر می باشد. می بایست زاویه پیستون ها را بر روی ۹۰ درجه تنظیم نمود و پیچ آنها را سفت کردو
۸ – عدم مکش مناسب در عین کارکرد صحیح و نداشتن نشتی دستگاه ساکشن روغنی . در اینجا می بایست پمپ وکیوم باز شود، و واشرهای آن مورد بررسی قرار گیرد. همچنین پره های مکنده هوا را بوسیله سمباده پوست آب صیقلی نمود و با روغن فراوان در جای خود قرار می دهیم.
۹ – مکش باعث شود ترشحات به داخل سیلندر پیستون وارد شود. در این صورت باید سیلندر پیستون باز شود و پس از تمیز نمودن و سمباده کاری سیلندر و پیستون مجدداً جایگزاری شود. در صورتیکه سیلندر و پیستون دچار خوردگی شده باشند مکش دستگاه کاهش پیدا می کتد، لذا می بایست پمپ تعویض گردد.
۱۰ – اگر موتور دستگاه سوخته باشد باید موتور باز شود و برای سیم پیچی یا تعویض جاروبکها به تعمیرگاه فرستاده شود.